UWAGA! Do zaliczenia GeoŚcieżki oprócz znalezienia odpowiedniej ilości skrzynek (próg ustawiony minimalnie - 2/3 skrzynek), wymagane jest znalezienie FINAŁu

W skrzynkach umieszczone nazwy i numery 10 jednostek walczących nad Rawką i Bzurą, zapisuj je bo będą potrzebne do znalezienia skrzynki finałowej.

Działania wojenne na tych terenach na początku wojny: 1 sierpnia 1914 Niemcy, a 5 sierpnia Austro-Węgry wypowiadają wojnę Rosji. Tak oto Wojna Europejska (zwana później Wielką Wojną, a obecnie I Wojną Światową) wkracza na ziemie polskie. W sierpniu wojska niemieckie postępują wgłąb Królestwa Polskiego, zajmują Łódź, wkraczają do Koluszek, być może podjazdy docierają aż pod Skierniewice. Wzmocnienie sił rosyjskich w Królestwie, zmusza je do cofnięcia się. Na przełomie września i października Państwa Centralne podejmują ofensywę zwaną obecnie Bitwą pod Warszawą i Iwangorodem, wojska niemieckie docierają na przedpola Warszawy, a austro-węgierskie szturmują Twierdzę Iwangorod (Dęblin). Jednak w drugiej połowie października w wyniku rosyjskiej kontrofensywy muszą się znów wycofać. Niemieckie kontruderzenie w listopadzie rozpoczyna Bitwę pod Łodzią, w ocenie historyków największą bitwę manewrową tej wojny.

Notka z Kurjera Warszawskiego i dywizje nad Rawką i Bzurą 1 stycznia 1915 (mapa całego frontu tutaj)

Początek wojny pozycyjnej: 29 listopada 1914 odbywa się w Siedlcach ważna narada Księcia Mikołaja (Naczelnego Dowódcy wojsk rosyjskich) z generałami. W związku z wyczerpaniem wojsk i problemów z uzupełnieniami zapada decyzja o przygotowaniu linii obrony na liniach rzek Bzura, Rawka, Pilica i Nida. W grudniu armie rosyjskie przechodzą do działań opóźniających, trwają min. ciężkie walki na północ od Łowicza, aż w końcu wycofują się na przygotowane linie obrony.

Pod koniec grudnia i na początku stycznia Niemcy próbują z marszu przełamać obronę, zdobywają przyczółki na wschodnich brzegach Rawki i Bzury, jednak ostatecznie z części z nich muszą się wycofać. Front się stabilizuje (a walki stopniowo przybierają charakter wojny pozycyjnej), i tylko z niewielkimi zmianami przetrwa do lipca 1915. Ciągnie się on od Wisły wzdłuż linii Bzury i Rawki do Rawy, tam opuszcza rzeki i dochodzi do Pilicy, Niemcy utrzymują niewielkie przyczółki w rejonie Dachowa nad Bzurą (pod Sochaczewem) i na przedmościu w Kamionie nad Rawką. Większy obszar na prawych brzegach rzek został zdobyty w okolicach ujścia Rawki do Bzury i ciągnie się na południe od Bolimowa (tutaj ze względu na bardziej podmokłe tereny, Rosjanie główne pozycje przygotowali w pewnym oddaleniu od rzek), to tutaj będą się toczyć najcięższe walki. Odcinek ten obsadza niemiecka 9 Armia, a po stronie rosyjskiej 1, 2 i 5 Armia (później 2 i 5), wraz ze stabilizowaniem się sytuacji, obie strony w kolejnych miesiącach przerzucają część jednostek w inne rejony frontu. Już na tym etapie Niemcy używali do ostrzału pocisków wypełnionych substancjami chemicznymi - oznaczone literami Ni z dianizydyną (środek powodujący kichanie) i T z bromkiem ksylitu (gaz łzawiący).

31 stycznia rozpoczyna się największa bitwa nad Rawką i Bzurą. Po kilkugodzinnym przygotowaniu artyleryjskim (użyto też 18 tys. pocisków z bromkiem ksylitu, jednak duży mróz zmniejszył parowanie tej substancji) żołnierze niemieccy przystępują do ataku który trwa do 2 lutego, następnie rusza rosyjski kontratak (ściągnięto do niego 11 dywizji). Bitwa trwa do 5 lutego i Rosjanie odzyskują część pozycji. Ostatecznie obie strony poniosły wielkie straty, a postępy niemieckie były niewielkie. Głównym celem bitwy nie było jednak przełamanie frontu, tylko odwrócenie uwagi od ofensywy w Prusach Wschodnich, która rozpoczęła się 7 lutego. Walki w kolejnych miesiącach powodują tylko minimalne zmiany frontu.

Ataki gazowe: 14 maja na front dociera niemiecki 36 pułk pionierów, który ma przygotować pod Bolimowem atak gazowy 23 maja. W okopach wkopano 12 tys. butli zawierających w sumie ok. 240 ton chloru na 12 kilometrowym odcinku frontu (od Mogił przez Wolę Szydłowiecką, Humin, Borzymów aż do Bzury). Z powodu niekorzystnego wiatru atak kilkakrotnie przekładano, ostatecznie atak gazowy rozpoczął się 31 maja o 2:45 rano, jednak chmura gazu przeszła nad pierwszą linią okopów i opadła dopiero na kolejne. Natarcie niemieckie zostało odparte, mimo że gaz spowodował u Rosjan duże straty - szacuje się że 8-9 tys żołnierzy zostało zatrutych, a ponad tysiąc zmarł na miejscu (do tego wielu zmarło potem w szpitalach).

12 czerwca rano przeprowadzono kolejny atak gazowy, w tym samym miejscu, ale na krótszym odcinku frontu wzdłuż rzeczki Sucha, aż do jej ujścia do Bzury. Przygotowano 4,5 tys. butli z chlorem, jednak ze względu na zmianę wiatru użyto tylko 1/3. Tym razem Niemcy zajmują pierwszą linię bez walki, a natarcie doprowadza do zajęcia wsi Sucha, Zakrzew i Kozłów Biskupi.

W nocy z 6 na 7 lipca przeprowadzono trzeci, ostatni atak gazowy. Między Wolą Szydłowiecką a Kozłowem Biskupim umieszczono 9 tys. butli zawierających 180 ton chloru. Tym razem atak utrudnił chlor utrzymujący się w zbożu, ponadto wiatr zepchnął gaz na część pozycji niemieckich. Ostatecznie Niemcy zdobyli nieco terenu tylko w rejonie Humina i Dołowatki.

Do 17 lipca Rosjanie ostatecznie opuszczają linie nad Rawką i Bzurą. Linia obrony nie została przełamana, ale postępy Państw Centralnych na północy i południu frontu wschodniego groziły otoczeniem Rosjan na tej pozycji, wobec czego został zarządzony odwrót. Żeby umożliwić ewakuację Warszawy Rosjanie jeszcze przez kilka dni bronią przygotowanej kolejnej linii obrony Błonie-Nadarzyn-Grójec, ale wkrótce wycofują się i z niej. 5 sierpnia Niemcy zajmują lewobrzeżną Warszawę.

Kalendarium:

- 29 listopada 1914 - podczas narady w Siedlcach zapada decyzja o przygotowaniu pozycji obronnych wzdłuż rzek Bzura, Rawka, Pilica i Nida - OP8641, OP866J
- 17-21 grudnia - wojska niemieckie docierają na linię Bzury-Rawki i zaczynają forsować rzeki -  OP864W
- 31 stycznia 1915 - niemiecki atak z użyciem bromku ksylitu - OP8661
- 7 lutego - wizyta Wilhelma II na froncie - OP86Z8
- 22 marca - ukończenie budowy wąskotorowej kolei polowej Rogów - Rawa - OP87UX, OP864U
- kwiecień - powstanie "gazowego" 36 pułku pionierów - OP87X4,  OP88BF
- kwiecień - wybuch składu amunicji w Puszczy Bolimowskiej - OP88KS
- 28 kwietnia - dowództwo nad 9. Armią obejmuje Książę Bawarski Leopold von Wittelsbach (w miejsce Mackensena, który udał się pod Golrlice) - OP88N3, OP88PA
- 31 maja  - pierwszy atak z użyciem chloru - OP89KJ, OP89F2, OP8755
- 12 czerwca - drugi atak z użyciem chloru - OP89YY, OP8A01
- noc z 6 na 7 lipca - trzeci atak z użyciem chloru - OP8AHJ, OP8ADJ, OP8AFG, OP8A6C, OP8ADF
- 16/17 lipca - wojska rosyjskie opuszczają pozycje nad Rawką i Bzurą – FINAŁ OP865T

Źródła:
- S. Kaliński - "Ataki gazowe w bitwie pozycyjnej 9. Armii Niemieckiej nad Rawką i Bzurą 1914-1915"
- S. Kaliński - "Bolimów 1915"
- A. Zalewska, S. Kaliński, J. Czarnecki - "Wielka Wojna nad Rawka i materialne po niej pozostałosci" (link pdf)
- S. Kaliński, A. Zalewska, J. Czarnecki - "Bron chemiczna na froncie wschodnim I wojny światowej" (link pdf)

GeoŚcieżka została opublikowana dokładnie w stulecie tych wydarzeń i zbiera dotychczas założone skrzynki w tym temacie (powstawały co roku od 2007). Są one zlokalizowane głównie przy cmentarzach wojennych na których spoczywają żołnierze obu armii i różnych narodowości (w tym Polacy), a także cywile. Nowe skrzynki opublikowaliśmy dokładnie w sto lat po ważniejszych wydarzeniach na froncie, według powyższego kalendarium.

W skrzynkach umieszczone nazwy i numery 10 jednostek walczących nad Rawką i Bzurą, zapisuj je bo będą potrzebne do znalezienia skrzynki finałowej.

UWAGA! Do zaliczenia GeoŚcieżki oprócz znalezienia odpowiedniej ilości skrzynek (próg ustawiony minimalnie - 2/3 skrzynek), wymagane jest znalezienie FINAŁu